Zakazane odbicie – źródło samopoznania czy samozniszczenia? Kilka słów o wprowadzaniu mitów w szkole średniej.

Odwołując się do teorii Northropa Frye’a, mieszczącej się w obrębie krytyki mitograficznej, nie sposób nie dostrzec ważnej roli, jaką pełnią mity w kreowaniu archetypów rekonstruowanych od wieków przez kolejne dzieła literackie. Człowiek funkcjonujący w świecie symboli ceni sobie schematy klasyfikujące i porządkujące otaczającą go rzeczywistość. Kluczowe doświadczenia ludzkości stają się przedmiotem zbiorowego „zapisu”, który od zarania powielamy w różnych jego wariantach. Dlatego znajomość mitów okazuje się wskazówką nie tylko do rozumienia symboli, toposów i motywów literackich pojawiających się w literaturze, ale swoistym szyfrem do kultury, obnażającym mechanizmy jej funkcjonowania[1].

         Zgodnie z wymaganiami nowej podstawy programowej, z mitologią sensu stricto uczniowie stykają się dopiero w szkole średniej. Historie mitologiczne i biblijne stanowiące najstarsze świadectwo pisane kultury śródziemnomorskiej i judeochrześcijańskiej, będącej podstawą europejskiej cywilizacji mają za zadanie służyć dalszym świadomym peregrynacjom w kolejnych latach systematyzowania wiedzy historycznoliterackiej. Oczywiście mogą i pojawiają się także na wcześniejszych etapach nauki. Dlatego przy wyborze mitów należałoby uwzględnić, które z nich raczej nadają się jako kontekst do późniejszej (lub równoległej w gimnazjum) pracy nad lekturą kolejnych epok na III, a które na IV etapie edukacyjnym.

Jeden język a różne możliwości - rozróżniamy język literacki i potoczny

          Banalne byłoby stwierdzenie, iż wykonując jakąkolwiek pracę łatwo popaść jest w rutynę. Jednak, o ile schematyczność działań pracownika biurowego, czy sprzedawcy w hipermarkecie nikogo raczej nie drażni, a co więcej może być nawet wskazana, o tyle w przypadku nauczycieli, chociaż często nieunikniona, powinna być raczej przypadkiem w gąszczu twórczych inicjatyw. Łatwo jest krytykować polonistę, który sięga na każdej lekcji po zestawy ćwiczeń zamieszczonych w podręczniku. Trudniej samemu, będąc pedagogiem, znaleźć czas na w pełni samodzielne przygotowywanie każdej lekcji. Hołdując zatem pomysłowi dzielenia się naszymi propozycjami i inspiracjami, przedstawiam, inną niż można znaleźć w dostępnych podręcznikach, propozycję wprowadzenia w piątej lub szóstej klasie szkoły podstawowej rozróżnienia pomiędzy językiem literackim a potocznym.

Wiki-"Lalka". Popkulturowy obraz pozytywistycznej powieści Bolesława Prusa na przykładzie wiersza Jarosława Lipszyca "Lalka Barbie"

Lalka Bolesława Prusa to jedna z najdoskonalszych polskich powieści, której, zdaniem wielu badaczy, nie dorównał już później w historii literatury żaden inny utwór prozatorski. Wśród „konkurentów” Lalki pretendujących do miana „powieści idealnej” znajduje się również Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej. Są to dwa z reguły najbardziej „znienawidzone” i „niedoczytane” przez uczniów, pamiętających jeszcze czasy matury wewnętrznej, teksty z dawnego kanonu lektur. Dziś w obliczu nowej podstawy programowej dokonano wyboru – wyeliminowano Nad Niemnem na korzyść bardziej uniwersalnej tematycznie Lalki. Ponadto została ona oznaczona gwiazdką, co bezwzględnie obliguje nauczycieli do szczegółowego omówienia tej lektury, a uczniów – do jej wnikliwego przeczytania.

Bardzo trudno jest o niebanalne lekcje, które przybliżyłyby bardzo zróżnicowaną tematykę Lalki. Już sama wieloznaczność tytułu skłania do różnorodnych interpretacji tekstu. Bogactwo motywów sprawia, że Lalka staje się (a raczej może stać się w nadchodzących miesiącach) „tekstem-wytrychem” do realizacji większości zadań maturalnych na egzaminie ustnym. Warto zatem znać utwór w szczegółach, aby nie popełnić błędów rzeczowych, które mogłyby przekreślić całkowicie jakość merytoryczną wypowiedzi, tak ustnej, jak i pisemnej, bo warto również wspomnieć, że rokrocznie Lalka jest najczęściej przytaczanym dziełem literackim na maturze. I to zarówno przez egzaminatorów, w formie zadań dłuższej wypowiedzi pisemnej, zawierających fragmenty powieści Prusa, jak i przez uczniów, którzy dobrze znany tekst chętnie cytują, ilustrując nim przykłady na potrzeby wypowiedzi argumentacyjnych.

Wiązka zadań, którą proponuję w ramach zwieńczenia cyklu lekcji poświęconego Lalce nie jest klasycznym podsumowaniem wiedzy wynikającej ze znajomości powieści. Przede wszystkim związana jest ona z pojęciem intertekstualności, które nie znajduje się w wymogach podstawy programowej jako takie, jednak związki między tekstami na różnych płaszczyznach podobieństwa i zróżnicowania muszą być przez ucznia dostrzegane (w formie kontekstów wybieranych samodzielnie lub proponowanych przez nauczyciela). Mechanizm intertekstualności bez wprowadzania samego pojęcia należałoby omawiać na lekcjach jak najczęściej, pokazując różnorakie związki, w które wchodzą z sobą teksty kultury. W dalszej kolejności scenariusz proponuje refleksję nad selekcją informacji, akcentując istotną rolę szczegółu w znajomości treści książki i wieńcząc lekcję oczywistą dla nauczyciela, a być może zaskakującą i odkrywczą dla ucznia puentą.

Przed Państwem: "(Nie-co)-dziennik"!

"Niecodziennik Lekcyjny" dojrzewał w nas od kilku lat. Od kilkunastu miesięcy zbieraliśmy materiały i pomysły warte publikacji.

W "Niecodzienniku" znajdziecie oryginalne koncepcje naszego autorstwa, pomysły na lekcje wraz z ćwiczeniami, ciekawe zestawienia tekstów kultury, propozycje kontekstów, szkice interpretacyjne, eseje i felietony poświęcone kształceniu polonistycznemu, w tym kształceniu językowemu, które w obliczu nowej podstawy programowej sprawia najwięcej kłopotów uczniom i polonistom.
Znajdziecie tu również propozycje związane z nową maturą, którym w ostatnich miesiącach poświęcamy najwięcej zainteresowania.

Choć nie będzie to tradycyjny dziennik, co sugeruje już sama nazwa, postaramy się publikować nowe materiały jak najczęściej. Mamy nadzieję, że w "Niecodzienniku" odnajdziecie co nieco dla siebie, a nasze pomysły staną się dla was inspiracją. Liczymy również na merytoryczne uwagi i sugestie dotyczące zamieszczanych przez nas treści.

Już niebawem na blogu pierwsza z propozycji, poświęcona podsumowaniu cyklu lekcji o Lalce Bolesława Prusa.